Zdarzają się sytuacje, kiedy osoba pokrzywdzona przestępstwem nie może uzyskać odszkodowania od sprawcy przestępstwa. Jeżeli sprawca nie został wykryty, albo gdy postępowanie karne zostało umorzone poszkodowany może domagać się od Skarbu Państwa kompensatę. Kompensatę przyznaje się jedynie wówczas i w takiej wysokości, w jakiej osoba uprawniona nie może uzyskać pokrycia utraconych zarobków, innych środków utrzymania od sprawcy lub sprawców przestępstwa, z tytułu ubezpieczenia, ze środków pomocy społecznej albo z innego źródła lub tytułu, niezależnie od tego, czy sprawca lub sprawcy przestępstwa zostali wykryci, oskarżeni lub skazani.
Kompensata to świadczenie pieniężne przyznawane osobie uprawnionej w trybie określonym Ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw (Dz. U. 2005 nr 169 poz. 1415).
Osobą uprawnioną w rozumieniu ustawy jest ofiara przestępstwa lub osoba dla niej najbliższa.
Osoba najbliższa w rozumieniu ustawy to małżonek lub osoba pozostająca z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępny, zstępny, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa, osoby te pozostawały na utrzymaniu ofiary, która poniosła śmierć na skutek przestępstwa.
Ofiara przestępstwa to osoba fizyczna, która na skutek przestępstwa poniosła śmierć albo doznała naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia określonych w art. 156 § 1 Kodeksu karnego oraz w art. 157 Kodeksu karnego.
Art. 156 § 1 Kodeksu karnego stanowi:
Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
Innymi słowy do takiego świadczenia uprawnione są:
– osoby, które na skutek przestępstwa doznały naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia w postaci: ciężkiego uszkodzenia ciała (art. 156kk); średniego lub lekkiego uszkodzenia ciała (art. 157kk)
– osoby najbliższe (małżonek, osoba pozostająca z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępny, zstępny, przysposobiony, przysposabiający) jeśli w czasie popełnienia przestępstwa pozostawały na utrzymaniu ofiary, która poniosła śmierć na skutek tego przestępstwa.
Kompensata może być przyznana w kwocie pokrywającej wyłącznie:
– będące skutkiem popełnienia przestępstwa, o którym mowa wyżej.
Kompensata nie może przekroczyć 25 000 zł, a gdy ofiara poniosła śmierć – kwoty 60 000 zł.
Kompensatę przyznaje się, jeżeli wszczęto postępowanie karne albo odmówiono jego wszczęcia z następujących przyczyn:
- ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;
- oskarżony zmarł;
- sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych;
- brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej;
- zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
Organem właściwym w sprawach o przyznanie kompensaty jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
Wniosek o kompensatę składa się do organu orzekającego w terminie 3 lat od dnia ujawnienia się skutków czynu zabronionego, nie później jednak niż w terminie 5 lat od dnia jego popełnienia, pod rygorem wygaśnięcia uprawnienia do żądania kompensaty.
Kompensata wypłacana jest przez sąd rejonowy, który wydał orzeczenie o przyznaniu kompensaty, w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Wypłata następuje ze środków budżetu państwa.